Zmarł Daniel Kahneman. Badacz, który obnażył niedoskonałości naszego umysłu

W 2002 r. Kahneman otrzymał Nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych „za włączenie wniosków z badań psychologicznych do nauk ekonomicznych, zwłaszcza w obszarze badań nad ludzkim osądem i podejmowaniem decyzji w warunkach niepewności”.

To krótkie zdanie nie oddaje znaczenia i doniosłości jego wpływu na teorię ekonomiczną. W rygorystycznych eksperymentach – prowadził je z Amosem Tverskym – Kahneman pokazał, że ludzie nie przypominają w swoich zachowaniach i decyzjach człowieka racjonalnego, homo economicus, leżącego u podstaw teorii ekonomicznej. Nie zawsze wiedzą, czego chcą, dążą do minimalizacji wysiłku, popełniają przewidywalne błędy, podejmując ważne i mniej ważne decyzje, a także inaczej reagują, gdy w grę wchodzą zyski, a inaczej, gdy mogą coś stracić. Na błędy poznawcze, związane z operowaniem liczbami czy rachunkiem prawdopodobieństwa, narażeni jesteśmy wszyscy – także ludzie posiadający wiedzę ekspercką.

Kahneman podkreślał jednak, że jego badania nie tyle stanowiły dowód na fakt, że ludzie są irracjonalni, lecz raczej podważały „nierealistyczną koncepcję rzeczywistości”. Szerszej publiczności dał się poznać przede wszystkim dzięki książce „Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym”, która stała się światowym bestsellerem. Publikacja ta, napisana z humorem i w przystępnym stylu, obrazuje to, jak złożone są nasze procesy decyzyjne. Autor pokazał w niej, że nasze umysły operują na dwóch różnych systemach myślenia: szybkim i intuicyjnym oraz wolnym i logicznym. To nie tylko podręcznik dobrego myślenia, ale instrukcja obsługi rzucającą światło na to, co i dlaczego robimy.

Wpływ prac Kahnemana i Tversky’ego nie ograniczał się jedynie do sal akademickich i czasopism naukowych. Zainspirowały one ekonomistę Richarda Thalera (Nobel w 2015 r.) i prawnika Cassa Sunsteina do wykorzystania ich badań w celu zachęcania ludzi do podejmowania lepszych decyzji życiowych przy minimalnej ingerencji władz. W 2024 r. funkcjonuje na całym świecie ponad dwieście instytucji i zespołów doradzających organom władzy publicznej, jak wykorzystywać wiedzę o mechanizmach podejmowania decyzji w celu polepszenia sytuacji obywateli.

Michael Lewis w książce „The Undoing Project” przytoczył opinię studentów Kahnemana, którzy po każdym wykładzie wychodzili z przekonaniem o nieskończonej liczbie problemów tego świata. Wynikało to z nieustannego kwestionowania status quo i poszukiwania rozwiązań, które nie opierają się na tym, kim chcielibyśmy, aby ludzie byli, lecz na tym, kim są w rzeczywistości.

On sam był człowiekiem, dzięki któremu znacznie lepiej zrozumieliśmy samych siebie – i nauczyliśmy się radzić sobie z naszymi brakami.