Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
27 lipca minęła setna rocznica urodzin Jerzego Giedroycia. Z tej okazji w Maisons-Laffitte pod Paryżem, na ogrodzeniu domu przy Avenue de Poissy nr 91 - domu będącego od pół wieku siedzibą "Kultury" i Instytutu Literackiego, odsłonięto pamiątkową tablicę. Ceremonię prowadzili Henryk Giedroyc, brat zmarłego przed sześcioma laty Redaktora, minister Andrzej Przewoźnik - przewodniczący Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Jan Tombiński, ambasador RP we Francji. Wcześniej w pobliskim kościele Mszę św. koncelebrowali po łacinie chiński kapłan Paul Wang, ks. Marian Faleńczyk - pallotyn, od wielu lat zaprzyjaźniony z "Kulturą" oraz redaktor naczelny "Tygodnika Powszechnego" ks. Adam Boniecki, który w kazaniu przywołał także pamięć współpracowników Redaktora - Zofii i Zygmunta Hertzów, Marii Czapskiej, Józefa Czapskiego, Juliusza Mieroszewskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego...
W obchodach wzięło udział ponad 150 osób z kilku krajów, wśród gości byli Władysław Bartoszewski, Leopold Unger, Jerzy Pomianowski, Krzysztof Pomian, Bohdan Osadczuk, Marek Nowakowski, Barbara Toruńczyk, Wojciech Karpiński, Mirosław Chojecki, Jerzy Kisielewski... O roli, jaką odegrała "Kultura" w polskiej literaturze, przypominał widok stołu, przy którym w czasie garden party siedzieli razem Rita Gombrowicz, wdowa po autorze "Kosmosu", i Antoni Miłosz, syn poety. "W imieniu Rzeczypospolitej składam wyrazy głębokiej czci pamięci Redaktora, Księcia Emigrantów, wielkiego Polaka, w którego życiorysie znaleźć można wzór zachowań, jakich dzisiaj Polska potrzebuje - stawiania dobra państwa ponad wszystkie inne cele działalności publicznej, umiejętnego sięgania do dziedzictwa narodowego oraz odwagi niezależności myśli i działania" - pisał w nadesłanym liście prezydent Lech Kaczyński. Relacjonowane przez publiczną telewizję i stacje radiowe uroczystości odbywały się w ramach "Roku Jerzego Giedroycia", organizowanego przez Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu oraz Instytut Adama Mickiewicza. Tyle kronikarskich informacji.
***
W obchodach, mających zresztą bardziej charakter przyjacielskiego spotkania niż "akademii ku czci", był też ton smutku. W czasie jednej z nagrywanych przez media dyskusji Leopold Unger mówił, że Jerzy Giedroyc na pewno by się z nich nie cieszył, bo nie o uroczystości mu szło, a w kazaniu ks. Boniecki przywoływał wypowiedzi Redaktora, pełne goryczy, iż całe życie minęło mu na "rzucaniu grochem o ścianę", że otrzymuje liczne doktoraty honoris causa, ale z jego tezami politycznymi nikt nie podejmuje poważnej dyskusji. Nawet czytany w czasie Mszy Kohelet przypominał, iż "w wielkiej mądrości wiele utrapienia"...
Czy rzeczywiście, jak widział to biblijny autor, kolejne pokolenia powtarzają te same błędy i ponoszą wciąż te same klęski? To pytanie, postawione w domu, w którym przez dziesięciolecia powstawała "Kultura", ma zupełnie konkretny, współczesny wymiar. Jednym z najważniejszych przekonań Jerzego Giedroycia była wiara, że Polska powinna być wielka nie obszarem, ale poziomem kulturowym i cywilizacyjnym oraz rolą, jaką ma odegrać w życiu Europy Środkowej, że do tej Polski należy nieustannie się dobijać, choćby przyszło przebić mur własną głową. Taki był ostateczny cel wszystkich działań, prowadzonych niezmordowanie, z żelazną konsekwencją przez tego pragmatycznego polityka, będącego zarazem może ostatnim z wielkich polskich romantycznych idealistów.
Niepodległość niewiele przyniosła powodów do nadziei, że wizja ta kiedyś się spełni. Historia siedemnastu lat polskiej wolności to w końcu w dużej mierze kronika marnowanych szans, zaprzepaszczonych starań, prywaty i swarów, które wysuwały się przed dobro publiczne. Poziom dyskusji politycznej i świadomości państwowej nieustannie się obniża, degraduje się życie kulturalne, a w konsekwencji umysłowość społeczeństwa, w którym braknie postaci naprawdę wielkiej rangi. Jest gorzkim symbolem fakt, iż "Książę Emigrantów", który większość życia poświęcił budowaniu podstaw dla niepodległego państwa, gdy państwo to w końcu stało się faktem, nie chciał do niego przyjechać i odmówił przyjęcia Orderu Orła Białego.
***
W swoim kazaniu ks. Boniecki mówił też o nadziei. O tym, że bronią "Kultury", jej pancernymi dywizjami była prawda, słowo o mocy tak wielkiej, iż bali się jej władcy Imperium. Że dziś słowo to zda się nieraz brzmieć w ciszy i obojętności, ale będzie jak ziarno, przynoszące z czasem plon stukrotny. Ambasador Tombiński zaś opisywał dzieło Jerzego Giedroycia jako dar nie tylko dla Polaków, lecz i dla Francji, mogącej uczynić zeń klucz do zrozumienia Europy Środkowej, która w dużej mierze zniknęła ze świadomości francuskiego społeczeństwa.
Spuścizna Redaktora ma wymiar intelektualny i duchowy, ale też całkiem konkretny i materialny. To numery "Kultury", ukazujące się nadal "Zeszyty Historyczne", to dziesiątki tysięcy listów, rękopisów i unikalnych dokumentów, przechowywanych w Archiwum Instytutu Literackiego. Mozolnie porządkowane zbiory, z których jedynie część została dotąd opublikowana, są niezwykle ważnym źródłem wiedzy o polskiej historii II połowy XX stulecia. A także wielką lekcją Redaktora: lekcją hartu ducha, realizmu, konsekwencji, umiejętności dokonywania mądrych wyborów i wysnuwania wniosków z klęsk - wszystkich tych cech, których my, Polacy nie mamy w nadmiarze.
Miejmy (nieśmiałą) nadzieję, że z lekcji tej skorzystamy, że nie zapomnimy o niej natychmiast, gdy tylko zakończy się rok jubileuszowy.
Podziękowania za okazaną autorowi pomoc zechcą przyjąć Instytut Adama Mickiewicza oraz prof. Jerzy Pielaszek, dyrektor Stacji Naukowej PAN w Paryżu.
We wrześniu "Tygodnik Powszechny" opublikuje specjalny dodatek poświęcony Jerzemu Giedroyciowi i "Kulturze".
